Alergia pokarmowa u dzieci bardzo często prowadzi do różnorakich zmian skórnych, ale pojawić się mogą również objawy z przewodu pokarmowego czy oddechowego. Niestety alergie bardzo często (nawet 60%) występują u pacjentów z atopowym zapaleniem skóry, a jeszcze częściej u tych z ciężką postacią tej choroby.

Aby złagodzić objawy alergii należy wyłączyć z diety uczulające produkty. Warto też dokładnie ustalić rodzaj alergenu, aby jak najskuteczniej zapobiec kolejnym dolegliwościom. W ustaleniu rodzaju alergenu pomocne są badania diagnostyczne, takie jak:

• punktowe testy skórne,
• reaginy (przeciwciał) w surowicy krwi – obecne w przypadku alergii IgE zależnej.

Mechanizmy immunologiczne odgrywające rolę w alergii na pokarmy dzielimy dwa rodzaje: IgE zależne i IgE niezależne. IgE to immunoglobulina produkowana w organizmie w nadmiernej ilości u osób obciążonych genetycznie alergią.

W przypadku alergii IgE zależnej objawy po spożyciu alergenu mogą wystąpić już po kilku minutach i może je wywołać już bardzo mała ilość alergenu. Alergia IgE niezależna jest spowodowana innymi mechanizmami, w wyniku których objawy pojawiają się po kilkunastu godzinach, a czasem nawet po 3-4 dniach od spożycia pokarmu.

Alergia pokarmowa u dzieci – mleko i jego produkty

Najczęściej mamy do czynienia z alergią na mleko i jego produkty. Pojawia się ona najczęściej w 1. roku życia dziecka. Mleko zawiera około 30 białek, które opisane są jako potencjalne alergeny, a najważniejsze z nich to kazeina i białka serwatkowe.

Kazeina znajdująca się w mleku innych zwierząt niż krowy – kozy i owcy – w 85-95% ma taką samą budowę jak kazeina mleka krowiego i może powodować takie same objawy alergiczne jak po spożyciu mleka krowiego.

Także cielęcina i wołowina zawierają białka podobne lub identyczne z białkami mleka krowiego, dlatego u dzieci silnie uczulonych objawy mogą wystąpić także po spożyciu tych mięs.

Alergia pokarmowa u dzieci – kurze jaja

Kolejnym alergenem, często wykluczanym z diety dzieci, jest jajko kurze – głównie białko jaja, rzadziej żółtko. Do jaj dołączają także pszenica, ryby, soja, orzechy, skorupiaki.

W przypadku uczulenia na jajka kurze może wystąpić nasilenie zmian skórnych również po spożyciu mięsa kurzego, czy po spożyciu jaj innych gatunków ptaków: indyków, kaczek, gęsi, perliczek, przepiórek, strusia.

Ze zbóż najbardziej alergizująca jest pszenica, natomiast odczyny krzyżowe z pszenicą mogą dawać żyto, jęczmień i soja. Za zboża tolerowane w przypadku alergii uważa się: ryż, kukurydzę, proso, sorgo, grykę.

Alergia na ryby dotyczy głównie dorsza, śledzia, węgorza, szprotek, sardynek, łososia i karpia. Może ona wystąpić zarówno po spożyciu ryby surowej jak i przetworzonej. Wysoka temperatura nie likwiduje alergenów. Dzieci, które uczulone są na ryby często mają stwierdzoną również alergię krzyżową na skorupiaki i mięczaki.  To alergia IgE zależna i występuje przez całe życie.

W Polsce obserwuje się również alergię na owoce i warzywa. Najczęściej dotyczy to: jabłek, gruszek, brzoskwiń, kiwi, selera, pora, marchwi, pomidorów, ziemniaków.

Alergia pokarmowa u dzieci – jak ją leczyć?

Leczenie alergii pokarmowej polega na eliminacji z diety pokarmu, który wywołuje jej objawy. Celem leczenia jest wyciszenie reakcji alergicznej, co może wraz z upływem czasu sprawić, że organizm sam nabierze tolerancji na wykluczone pokarmy. Pamiętajmy, że stosując dietę wykluczeniową należy pamiętać, o tzw. ukrytych źródłach alergenów i reakcjach krzyżowych.

Zalecenia dietetyczne dla dzieci z AZS i alergią pokarmową

Zalecenia dla dzieci z atopowym zapaleniem skóry, które mają rozpoznaną alergię pokarmową:

• karmienie wyłącznie piersią do 5-6. miesiąca życia,
• eliminacja z diety matki karmiącej silnych alergenów pokarmowych, jeśli u rodziców występują objawy choroby alergicznej,
• matka karmiąca powinna suplementować wapń i witaminę D,
• w przypadku mieszanego karmienia (mleko matki i mleko modyfikowane) należy wprowadzić mieszankę mleczną o dużym stopniu hydrolizy białek i mleka krowiego, tzw. hydrolizaty,
• eliminacja mleka innych gatunków zwierząt (kozie, ośle),
• podawanie starszym dzieciom mleka sojowego – pamiętać należy o tym, że dziecko uczulone na białko mleka krowiego może być również uczulone na soję,
• eliminacja produktów mlecznych  z diety dziecka uczulonego na białko mleka krowiego (sery żółte i białe, jogurty, kefiry, masło, maślanka, lody mleczne, budyń, cielęcina, wołowina i inne materiały zawierające domieszkę mleka lub jego przetworów). Dzieci takie powinny otrzymywać preparaty wpania, cynk, magnez, witaminę D,
• powolne rozszerzanie diety dziecka o warzywa i owoce (nie wcześniej niż w 4. i nie później niż w 7. miesiącu życia dziecka)
• każdy nowy pokarm należy wprowadzać co 3-5 dni w małych ilościach (1-2 łyżeczki) zwiększając jego ilość każdego dnia. Należy próbować podawać kolejno wszystkie warzywa i owoce, nawet potencjalnie alergizujące,
• w sytuacji, kiedy reakcja dziecka na wprowadzany pokarm jest nieprawidłowo, należy pokarm odstawić i wprowadzić go ponownie dopiero po 2 tygodniach. Jeśli objawy się powtórzą, pokarm należy wyeliminować z diety dziecka na 3-6 miesięcy, po czym ponownie wykonać próbę,

Jak przygotowywać posiłki dla dziecka z alergią?

Posiłki powinny być przygotowywane z produktów jak najmniej przetworzonych. Warto wybierać więc takie, które nie zawierają konserwantów, ulepszaczy, sztucznych barwników, ponieważ również one mogą wywoływać alergie.  Dokładnie należy czytać etykiety, aby wykluczyć potencjalne alergeny.

Dobra wiadomość jest taka, że większość dzieci z alergią pokarmową wyrasta z tego schodzenia mając 2-3 lata. Około 85% dzieci wyrasta z alergii na białka mleka krowiego, jaj, soi i pszenicy do piątego roku życia.

Niestety, alergia na białko orzechów, ryb i skorupiaków pozostaje zwykle do końca życia. Jedynie około 20% dzieci zaczyna tolerować alergeny orzechów ziemnych.

Dr n. med. Alicja Karney, specjalista pediatra,
Instytut Matki i Dziecka w Warszawie

Piśmiennictwo:
1. Kaczmarski M., Nadwrażliwość́ pokarmowa u dzieci i młodzieży, Stand. Med., 2009;3,6, 379-398.
2. Kaczmarski M.Wasilewska J,Jarocka-Cyrta E i wsp. Polskie stanowisko w sprawie alergii pokarmowej u dzieci i młodzieży. Postępy Dermatologii i Alergologii. 2011;28 (supl.2) 75-116.
3. Kurzawa R, Wanat-Krzak M.: Atopowe zapalenie skóry. Poradnik dla lekarzy. Wyd. HelpMed, Kraków 2007.
4. Nowacki Z. Alergia na pokarmy. Copyright by Zygmunt Nowacki, Kraków 2011.
5. Albrecht P, Pituch A. Praktyczny przewodnik po alergii na białka mleka krowiego u dzieci. PZWL, Warszawa 2015.